Cehalet örgütlü hale gelirse -3

Dünkü yazımızda iki ordunun güç mukayesesini yapmış, Osmanlı ordusunun cephesinin nasıl yarıldığına yer vermiştik. Bugün hazin bir geri çekilme öyküsünün bir kısmına yer vereceğiz.

7. Ordu Komutanı Mustafa Kemal Paşa, birliklerini kurtarmak için tedbirler almaya başladı. Bir yandan 20. Kolordu Komutanı Ali Fuat Paşa’ya geri çekilme emri verdi. Albay İsmet Bey’in komuta ettiği 3. Kolordusu ile irtibat yoktu. Emri onlara da iletmesini istedi. Diğer yandan Şeria üzerindeki uygun geçiş yerlerini belirlemek için keşif kolları çıkardı. 3. Kolordu savaşarak geri çekiliyordu. 20. Kolordu gece gerideki hatta çekildi.

21 Eylül günü 8. Ordu’nun döküntüleri 7. Ordu’nun çekilme yollarını tıkadığı için çok sayıda top, araç imha edilmek zorunda kalındı. Gündüz İngiliz uçakları aman vermiyordu. Batı ve güneyden gelen süvari birlikleri baskı oluşturuyordu.

Beyti Hassan Boğazı hayvan leşleri, insan cesetleri, yaralılar, malzeme ve araba enkazı ile geçilmez hale gelmişti. Açlık, susuzluk, uykusuzluk ve diğer yoksunluklar insanları çok sarsmıştı. Burada bulunan Mustafa Kemal Paşa, metin tavrıyla moral veriyordu. Bu arada Başkomutanlıktan gelen telgrafa verdiği cevapta, 8. Ordu’nun dağıldığını, düşman süvarisinin Semah bölgesine ulaştığını ve gelecek tasavvurunu aynı komutanlığa rapor etti. Çeldirici birtakım bilgilere itibar etmeden verdiği kararları uyguladı. Alman subayların kendisine erkenden Dera’ya gitme teklifini kabul etmedi. Zira birliklerine yakın olmanın geri çekilmedeki öneminin bilincindeydi. Muş muharebelerinde 8. Tümeni Kulp Boğazı’nda geri çekerken de aynısını yapmıştı.

Mustafa Kemal Paşa en kısa yoldan Şeria’yı geçmeye karar verdi. Araziyi iyi tanıyan 24. Süvari Bölük Komutanı Üsteğmen Bedri’nin bilgisinden faydalandı. Bedri Üsteğmen o gece yolu buldu ve ertesi sabah El Amar’daki geçiş yerine büyük zahmetler ve yorgunlukla ulaşıldı.

Kritik hata 4. Ordu’nun Şeria Nehri üzerindeki geçiş yerlerinin kontrolü için geç kalmasıydı. Bunun üzerine 7. Ordu Komutanı, 4. Ordu’nun 3. Süvari Tümeni ile 24. Tümen’ini de emrine aldı. O birliklere Şeria batısında kalan birlik ve döküntülerin geçişini himaye etmek için kuzeye doğru geçiş yerlerini emniyete aldırmaya çalıştı. Kuzeye gönderdiği unsurlar Bisan hizasında geçiş yerlerini emniyete alacaktı. Ancak nehrin doğusuna geçen düşman süvarileri onların bir kısmını esir aldı. Bunun üzerine emrine ek kuvvet vererek 3. Süvari Tümeni’ni görevlendirdi. Kendisi de bizzat bölgeye gitti ve geç vakit karargâha döndü.

İngiliz uçakları gün boyu geriye çekilen Türk konvoylarını bombaladı. 20. ve 21. İngiliz Kolorduları Nablus’a girdi. Muharebelerin başından beri 21. Kolordu’nun ele geçirdiği esir sayısı 12 bine ulaştı. Sayılar tartışmalıdır.

23 Eylül günü 8. Ordu Komutanı Cevat Paşa ile birlikte mevcudu iyice azalan Albay Von Oppen Grubu da nehri geçmeyi başardı. Ancak nehrin batısında kalan 16. ve 19. Tümen karargâhları esir olmaktan kurtulamadılar. O gün Bisan güneyinde esir olan asker sayısı 6 bin olarak ifade edilmektedir.

Liman von Sanders Paşa aynı gün Dera’dan Şam’a intikal etti. Yine aynı gün İngilizler Akdeniz kıyısındaki Hayfa’yı ele geçirdi. Bu, onlara denizden lojistik imkânı sundu. Burada kanlı muharebeler yaşandı. 1.350 asker esir oldu. Ancak İngiliz süvarilerinin Hayfa’ya yönelmeleri kendileri açısından hataydı. Doğuya yönelmeleri gerekirken batıya döndüler ve zaman kaybettiler. Bu durum Şam’a daha geç ulaşmalarına sebep oldu.

Chaytor Grubu, Ürdün vadisini hemen hemen temizlemişti. 4. Ordu bölgesinde toplam 11 bin kadar esir almıştı. Amman güneyinde ise Faysal kuvvetleri boşaltılan Maan’a girdiler.

Albay İsmet Bey’in komutanlık tavrı

20. Kolordu da nehri geçmeyi başarmıştı. 3. Kolordu, Bisan güneyinde geceyi zor koşullar altında geçirmişti. Kendisi ve birlikleri doğu, batı ve kuzeyden çevrilmişti. Su ve yemek yoktu. Top başına 10, makinalı tüfek başına bin mermi kalmıştı. Tümen ve alay komutanları, Kolordu Komutanı Albay İsmet Bey’in yanına geldiler. Muharebeye son vermesini istediler. İsmet Bey, bunun asker namusuyla bağdaşmayacağını söyledi. Bunun üzerine tutanak düzenlemeye kalkıştılar. Kolordu komutanı, Fahri Belen’e göre, “Böyle bir tutanağı getireni kendi tabancam ile öldürürüm” demiştir. (F. Belen, 1918 Yılı Hareketleri, s. 89)

İnönü anılarında (Hatıralar, s. 128, 129) Şeria’yı geçtikleri günü 25 Eylül olarak zikretmektedir. Aclun’a ulaştıklarında Mustafa Kemal Paşa ile buluştuğunu; askerini güç bir vaziyetten kurtarmış olarak gelmesinden dolayı onun memnuniyet ve sevinç gösterdiğini ifade etmektedir.

3. Kolordu’nun 1. Tümen Komutanı Hans Guhr da, Eşşak’ta alay komutanlarının teslim olmak için kendisine başvurduğunu; kendisinin bunu kabul etmediğini; buna rağmen hep birlikte kolordu komutanının yanına gittiklerini; İsmet Bey’in alay komutanlarını dinlediğini; sonra kendine ne düşündüğünü sorduğunu; teslim olmayı kabul etmediğini yazmaktadır. İsmet Bey’in de kendisi gibi düşündüğünü aktarmaktadır (Hans Guhr, Anadolu’dan Filistin’e Türklerle Omuz Omuza, s. 206, 207).

Guhr’un iki defa emrinde çalıştığı Atatürk’e, İsmet İnönü’ye ve komuta ettiği Türk askerine özel bir saygısı olduğunu anılarından öğreniyoruz: “Mustafa Kemal’in astlarına, özellikle de erata karşı davranışı imrenilecek gibiydi. Vakar ile dikkati, hayırhah ve babacan bir ilgiyle birleştiriyordu. Bu yüzden küçük rütbeli askerler tarafından hemen seviliyor, buna mukabil din ve sair Müslüman âdetleri bakımından serbest tavrından dolayı yüksek rütbeliler tarafından daha az seviliyordu. Almanya’yla ittifak arzularına uymasa da Alman subaylarına karşı davranışı daima kusursuzdu.” (agy, s 100.)

Bu tür gözlemlerin değeri büyüktür. Hiçbir bağ yokken yazılması önemini artırmaktadır.

Şeria’nın doğusuna İngiliz süvari ve uçaklarının ağır baskısı altında çekilme sağlanmıştı; ancak 22. Kolordu imha olmuştu. Zayiat büyüktü (M. Uyar-E. Erickson, Osmanlı Askeri Tarihi, s. 532).

 Cehaleti yenmenin ilk adımı öğrenme isteğidir. Yani merak. Sonra sorgulama gelir. Sonra analiz ve sentez. Nihayetinde kanaat ve karar. Bu çekilmede sorgulanacak çok husus var. En kolayı gerçeği bilmeden insanları suçlamaktır. Tek tercihimiz hakikati arayıp bulmak ve hükümlerine boyun eğmektir.

Yarın Şeria doğusunda yaşananlara yer vereceğiz. Görüşmek üzere…